چگونگی پیدایش و رده بندی خاکهای ایران 2
 
این سپتی سول ها
لغت این سپتی سول ها از ریشه لاتین این سپتوم به معنی شروع و آغاز مشتق گردیده است . افق های مشخص کننده کم و بیش دراین خاک ها تشکیل شده است . و از این جهت از خاک های انتی سول ها قدیمی تر می باشد . معمولاً اپی پدان اکریک و افق تحت الارضی کامبیک احتمالاً در آنها وجود داشته و سایر افق های مشخص کننده دیگر در آن ها مشاهده می شود لکن اثر جزئی از شستشوی مواد خاک سطحی و تجمع آنها در خاک تحتانی وجود دارد به طور کلی این خاکها فاقد مشخصات ویژه دیگر بوده و نمی توان آن ها رادر 8 رده دیگر قرار داد.
رده این سپتی سول ها تقریباً تحت همه گونه شرایط اقلیمی و بخصوص مناطقی که عمل آبشوئی همه ساله صورت می گیرد یافت می شود . در نقشه رده های خاک  دو منطقه وسیع شامل  خاک های  توندرا در آمریکای شمالی واروپا- آسیا نشان داده شده است.
خاک های توندرا را می توان از روی مقدار زیاد مواد آلی تشخیص داد . پوشش نباتی آنها اغلب از خزه و گلسنگ  و جگن تشکیل شده است . این گیاهان  بآهستگی  رشد و نمو نموده  و درجه حرارت  کم این  مناطق  نیز از جزیه  مواد عالی  جلوگیری بعمل آورده  است و در نتیجه مقدار  این مواد  در خاک  افزابش می یابد . این خاک ها معمولاً دارای لایه منجمد  هستند و ممکن است واکنش آنها کمی و یا بشدت اسیدی باشد. در اثر انجماد  و آب شدن خاک غالباً پستی و بلندی مختصری در سطح آنها ایجاد می گردد. در بیشتر  خاک های  تندرا اثرات رطوبت  و زهکشی زهکشی  ضعیف داخلی نیزمشاهده می گردد . این سپتی سول ها در قسمت های رشته کوه های البرز قسمت های از استان قزوین ، شمال آذربایجانشرقی ،و مقدار بسیار کمی در استان های همدان و خرم آباد و ایلام قابل تشخیص است .
 
تصویری از خاک این سپتی سول
 
Chromic calixererts:
زیر رده  xererts
گروه بزرگ     calixererts
زیر گروه Chromic calixererts
 
سایر  calixererts ها
Typic calciustepts
زیر رده  ustepts
گروه بزرگ     calciustepts
زیر گروه Typic calciustepts
سایر  calciustepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    در مرز فوقانی 100 سانتیمتر افق پتروکلسیک نداشته باشند .
2-    در مرز فوقانی 100 سانتیمتر افق پتروجیپسیک نداشته باشند .
3-    در هیچ افقی بین 75 سانتی متری از سطح خاک در شرایط مرطوب کرومای کمتر از 2  نداشته  نباشد
 
 
Typic Huplustepts
زیر رده  stepts
گروه بزرگ     Huplustepts
زیر گروه Typic Huplustepts
 سایر  Huplustepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    هیچ تماسی در 75 سانتی متری از سطح خاک با لایه سنگی نداشته باشد .
 
 
 
Gypsic Haphlustepts
زیر رده  stepts
گروه بزرگ     Haphlustepts
زیر گروه Gypsic Haphlustepts
 سایر  Haphlustepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    یک افق کلسیک در بالا مرز 100 سانتی متر از سطح مواد معدنی خاک داشته باشد . 4/3 روز های تجمعی سال های نرمال  تمام قسمت ها خشک باشد .
2- دارای رژیم حرارتی مزیک یا ترمیک باشد .
3-  دارای رژیم رطوبتی xeric باشد .
 
Fluventic Haplustepts
زیر رده  stepts
گروه بزرگ     Haplustepts
زیر گروه Fluventic Haplustepts
 
سایر  Haplustepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    یک افق جیپسیک در بالای مرز 100 سانتی متری از سطح مواد معدنی خاک داشته باشد.
 
Lithic calcixerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     calcixerepts
زیر گروه Lithic calcixerepts
 
 سایر  calcixerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای درز و شکاف بین 125 سانتیمتری از سطح مواد معدنی خاک است. 30 سانتی متر  ضخامت دارد  یا بیشتر  و 5 سانتی متر  همین  در بعضی  از سال های نرمال  .
 
 
Typic calcixerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     calcixerepts
زیر گروه Typic calcixerepts
 
سایر  calcixerepts ها
Typic Haploxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Haploxerepts
زیر گروه Typic Haploxerepts
 
 سایر  Haploxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    در هیچ افقی در 75 سانتی متری  از سطح خاک دارای هیچگونه مواد خاکی نیست . خروج مواد رداکس و کرومای  کمتر از 2 باشد . و شرایط آکوئیک برقرار باشد .
2-   اپی پدون مالیک یا اومبریک ندارد .
3-   دارای شیب 25% یا بیشتر .
Lithic Haploxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Haploxerepts
زیر گروه Lithic Haploxerepts
 
سایر  Haploxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای درز و شکاف  در 125 سانتی متری  از سطح مواد معدنی خاک می باشد . 5 میلیمتر قطر و ضخامت دارد .
2-    دارای Slicken side و خاکدانه های گوه ای شکل در لایه 15 سانتی متری است  یا بیشتر  .
3-    دارای یک مرز  سنگی  بین 125 سانتی متری از مواد معدنی سطح الارض است .
 
Gypsic Haploxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Haploxerepts
زیر گروه Gypsic Haploxerepts
 
سایر  Haploxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-                       یک یا 2 افق بین 75 سانتی متری  خاک سطحی است
2-    با خروج مواد رداکس همراه است . و کروما دو یا کمتر  و همچنین شرایط آکوئیک همراه است
3-    برای بعضی از زمان های سال های نرمال  (artificial drainage)
 
 
Fluventic Haploxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Haploxerepts
زیر گروه Fluventic Haploxerepts
 
سایر  Haploxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای یک افق کلسیک هستند  یادارای کربنات های ثانویه اند . در بین ذراتی که سایز و اندازه شان در کلاس بافت خاک لومی شن ریز هستند .
2-    در بین 150 سانتی متری از مواد معدنی خاک یاسایرکلاس اندازه های ذرات خاک هستند. که در 110 سانتی متری سطح مواد معدنی خاک هستند .
 
Typic Dystrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Dystrudepts
زیر گروه Typic Dystrudepts
 
 سایر  Dystrudepts ها
 
Dystric Eutrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Eutrudepts
زیر گروه Dystric Eutrudepts
 
سایر  Eutrudepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای 40 درصد یا بیشتر کربنات های آزاد هستند  و شامل  فراگمنت fragment درشت همچنین بیشتر از 75 میلیمتر  در Diametr.
2-     در تمام افق ها بین افق بالایی کمبیک و اعماق پایین تر  از 100 سانتی متری از  سطح مواد معدنی خاک یا قشر سنگ یا شبه سنگی یا نازکتر در تماس هستند .
 
 
 
 
Typic Euturdepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Euturdepts
زیر گروه Typic Euturdepts
 
 
سایر  Euturdepts ها
Lithic Dystrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Dystrudepts
زیر گروه Lithic Dystrudepts
 
 
سایر  Dystrudepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای درز و شکاف  در 125 سانتی متری  از سطح مواد معدنی خاک می باشد . 5 میلیمتر قطر و ضخامت دارد . و در بعضی مواقع از سال های نرمال که دارای 30 سانتی متر ضخامت دارد .
2-    دارای slicken side یا خاکدانه های گوه ای شکل هستند در 15 سامنتی متری از 125 سانتی متر خاک سطح الارض مواد معدنی می باشند . .
3-    ضریب انبساط خطی 6 سانتی متری یا بیشتر ما بین  موادمعدنی خاک ،  از یک عمق 100 سانتی متری در تماس با مواد سنگی یا شبه سنگی ، هستند .
 
  
Humic dystruidepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Dystrudepts
زیر گروه Humic Dystrudepts
 
سایر  Dystrudepts Humic ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای یک پدون اپی پدون کمبیک دارد  و شامل 50 درصد حجمی قسمت های شسته شده در اعماق 125 سانتی روی افق کمبیک دارد .
2-    داراد مواد شبه سنگی و سنگی و چگال تر از آنها وجود دارد  در 100 سانتی متری از سطح خاک سطح الارض  .
 
Typic Hapluxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Hapluxerepts
زیر گروه Typic Hapluxerepts
 
 سایر  Hapluxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    در هیچ افقی در 75 سانتی متری از مواد معدنی خاک هیچگونه مواد خاکی ندارد  .
2-   در شرایط آکوئیک کروما کمتر مساوی 2 .
3-    اپی پدون مالیک و اومبریک ندارد . دارای شیب 25 درصد می باشد.
 
  
Typic Endoaquepts
زیر رده  aquepts
گروه بزرگ     Endoaquepts
زیر گروه Typic Endoaquepts
 
 
سایر  Endoaquepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    در 150 سانتی متری  از سطح مواد معدنی خاک قرار دارد و بیشتر .
2-                       دارای  یک افق سولفوریک است
3-    یک افق  که 15 سانتی متر یا بیشتر ضخامت دارد  که Characteristcs از یک افق سولفوریک except که آن داری pH بین 5/3 تا 5/4 می باشد .
 
Typic Dystrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Dystrudepts
زیر گروه Typic Dystrudepts
 
سایر  Dystrudepts ها .
Dystric Eutrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Eutrudepts
زیر گروه Dystric Eutrudepts
 
 سایر  Eutrudepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای 40 درصد یا بیشتر  کربنات های آزاد شامل  fragment درشت همچنین بیشتر از 75 میلیمتر در Diameter.
2-    در تمام افق ها بین  افق بالایی کمبیک و اعماق پایین تر از 100 سانتی متری از مواد معدنی خاک در تماس با یک قشر سنگی یا شبه سنگی است .
 
Typic Euturudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Euturudepts
زیر گروه Typic Euturudepts
 
سایر  Euturudepts ها
 
Typic Endo aquepts
زیر رده  aquepts
گروه بزرگ     Endo aquepts
زیر گروه Typic Endo aquepts
 
 سایر  Endo aqueptsها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    در150 سانتی متری از سطح مواد معدنی خاک قرار دارد یا بیشتر
2-    دارای یک افق سولفوریک است که 15 سانتی متر ضخامت دارد و دارای pH 5/3 تا 4 است .
 
Flurentic Haphlustepts
زیر رده  ustepts
گروه بزرگ     Haphlustepts
زیر گروه Flurentic Haphlustepts
 
 سایر  Haphlustepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-    دارای یک افق جیپسیک است که بالا مرز فوقانی 100cm از سطح  موا معدنی خاک قرار دارد .
 
Lithic calcixerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     calcixerepts
زیر گروه Lithic calcixerepts
 سایر  calcixerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-  سایر xevepts ، calc خاکه دارای 2 حالت زیر اند .
2-    دارای  درز  و شکاف بین 125 ساتیمتر از سطح مواد معدنی  خاک است  و دارای 5 میلیمتر تا بیشترین است و یا بیشتر و در بعضی از سال های نرمال .
 
Typic colcixerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     colcixerepts
زیر گروه Typic colcixerepts
 
 سایر  colcixerepts ها.
 
Lithic dystrudopts
زیر رده  udopts
گروه بزرگ     pystrudopts
زیر گروه Lithic dystrudopts
 
 
سایر  dystrudopts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1- سایرdystrudepts ها که دارای شرایط زیرند :
2-    دارای  درز  و شکاف بین 125 ساتیمتر از سطح مواد معدنی  خاک است  و دارای 5 میلیمتر تا بیشترین است و یا بیشتر و در بعضی از سال های نرمال و slickenside یا خاکدانه های گوه ایدر لایه 15 سانتی متر داشته باشد که اینها در مرز فوقانی  بین 125 سانتیمتری از سطح مواد معدنی خاک هستند یا ضریب انبساط خطی  از 6.0 یا بیشتر  ما بین  مواد معدنی  خاک یا کمتر از یک عمق  100 سانتی متر یا یک ماده چگالی تر ، lithic سنگی و یا شبه سنگی در تماس باشد.
 
 
Humic Dystrudepts
زیر رده  udepts
گروه بزرگ     Dystrudepts
زیر گروه Humic Dystrudepts
 
 سایر  Dystrudepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد.
1-  دارای یک اپی پدون کمبیک هستند
2-    شامل 50 درصد  قسمت های شسته شده در اعماق 125 سانتی متری روی افق کمبیک هستند .
3-  در تماس با یک لایه سنگی یا شبه سنگی باشد .
 
 
 
Typic Hapluxerepts
زیر رده  xerepts
گروه بزرگ     Hapluxerepts
زیر گروه Typic Hapluxerepts
 
سایر  Hapluxerepts ها که  دارای شرایط زیر می باشد
1-    در هیچ افقی در 75 سانتی متری از سطح مواد معدنی خاک هیچگونه مواد خاکی ندارد
2-  اپی پدون  مالیک یا اومبریک ندارد
3- با خروج  مواد رداکس همراه است
4-   دارای شیب 25/0 یا بیشتر  همراه است
ورتی سولVertisol (self mixing solls )
 
(در گذشته بعضی از Rendzing ها بوده که بنامGrumusul در 1951 تغییر نام داد) مربوط به خاکهای رسی دارای درز و شکاف است که در فصول مختلف دارای انقباض و انبساط می شود. چون تحت الارض این خاکها در هنام انبساط تحت فشار قرار می گیرد در نتیجه بسیار متراکم و نسبت به افق A قابلیت نفوذ بسیار کم دارد.
از نظر کشاورزی، مهندسی،نفوذ ریشه، احداث جاده و نصب تیر برق، مشکل ایجاد می شود در همه رژیم های رطوبتی وجود دارد و دارای افق مشخصه یا فاقد آن است. در شرایط خشک در تابستان، پلی گون های چند وجهی در سطح خاک قابل مشاهده است موارد زیر به تشکیل آن کمک می نماید که شامل:
1-  وجود سنگ ما در غنی از مونت موریلونیت یا کانیهای قابل تجزیه به این نوع رس
2-فصول متناوب خشک و مرطوب
3-  سطح آنها در فصل خشک شکاف بر میدارد و خاک سطحی به درون آنها ریزش می نماید.در فصل مرطوب ، آب به درون شکاف جریان پیدا کرده و به علت وجود لایه های غیر قابل نفوذ تحتانی در خاک،تجمع نماید و خاک دوباره مرطوب می شود.
تکرار آن باعث پستی و بلندی جزئی بنام گلیلگای(Gilgai) می شود. انبساط و انقباض موجب زیر و رو شدن خاک می شود. همچنین سطوح براق و صیقلی در خاکدانه ها بنام اسلیکنساید ایجاد می شود.
اپی پدون مالیک به طور طبیعی  توسعه می دهد در عمومیت مسنبط می کند . سنگ ها بعضی از این  خاک ها ممانعت می کند  از زهکشی .
قبل از اینکه  سنگ  کم تر  کم عمق نفوذ ناپذیر باشد .
CalciArixerolls : سایر Agrixerolls ها که  دارای در صد اشباع 75% یا کمتر در یک یا بیشتر  از یک  افق مابین لایه ap افق شخم خورده  یا عمق 25 CM از سطح  مواد معدنی خاک شاید هم پایین تر  و دارای مواد چگالی تر ، مثل  سنگ ، مواد شبه سنگ و عمق زیر 75CM می باشد .
 :Littic calcixerolls سایر لکسی CALCIXEROLLS ها که دارای  شرایط  زیرندارند و شکاف در 165 cm از سطح  مواد معدنی خاک  اند  ، 5cm قطر  و پهنا دارند cm 30 ضخامت دارند در بعضی  از سال ها نرمال ، دارای  slickeuside و خاکدانه های کوه ای  شکل اند ، ضریب انبساط  خطی  0/8 cm یا بیشتر  بین مواد معدنی خاک در سطحی پایین تر  از cm 100 مواد چگالی  ترمثل سنگ ، مواد  شبه سنگ .


ورتی سول VERTI Sol:
 
ورتی سول های خاک های معدنی هستند که 1- دارای بیش از 50 سانتیمتر ضخامت می باشند .
1-    مقدار رس این خاک ها 30 درصد  بیشتر است .
2-    شکافهائی با عرض حداقل 1 سانتی متر و عمق 50 سانتیمتر در دوره ای از سال و معمولاً همه ساله (مگر اینکه خاک آبیاری شده باشد .) در سطح آنها تشکیل می شوند .
از جمله شرایطی که منجر به تشکیل ورتی سول های می گردد . وجود سنگ مادری غنی از مونت موریلونیت و یا سنگ مادر قابل تجذیه به این نوع رس (رس قابل انبساط) و فصول متناوب خشک و مرطوب را می توان نام برد .
پوشش نباتی این خاک ها را علوفه یا علوفه داروئی یک ساله و در برخی ورتی سویل ها گیاهان چوبی مقاوم به چوبی تشکیل می دهند .  این نوع خاک ها در کشور ما در مناطق شمال غرب مانند اردبیل قسمت هایی از آذربایجانات و کرمانشاه و همدان قابل روئیت هستند . ورتی سویل ها در اصل خاک هایی هستند که سطح آنها در فصول خشک شکاف بر میدارند . سپس خاک سطحی پس از ایجاد این شکاف های بدرون آن ریزش می کنند .
از طرفی در فصول مرطوب آب بسرعت درون شکافها جریان پیدا کرده و به علت وجود لایه های غیر قابل نفوذ تحتانی در خاک تجمع می نماید و در نتیجه خاک مجدداً مرطوب می شود . تکرار اینگونه دوره های متناوب خشک و مرطوب سبب ایجاد پستی و بلندی هایی جزئی در فاصله بین شکاف های می نماید که به آن  گیلگای می نامند .
انبساط و انقباض متناوب موجب زیر و رو شدن این خاک های میباشد  از این جهت است که این خاک ها را ورتی سول می نامند . ورتی سول در نواحی شمال غرب ایران مثل استان اردبیل و غرب ایران به مانند استان کرمانشاه قابل شناسایی می باشد .
همچنین شاید مقدار خیلی کمی از این نوع خاک در سایر نقاط ایران تشکیل شده باشد  که  متأسفانه اطلاعاتی در مورد آن پیدا نشد.
 
Chromic Calcixererts
زیر رده xererts
گروه بزرگ Calcixererts
زیر گروه Chromic Calcixererts
-